Ewaluacja budżetu obywatelskiego

Jeśli chcesz, by budżet obywatelski był sprawnie działającą inicjatywą, dzięki której obywatele mają realny wpływ na to, co dzieje się w ich miejscu zamieszkania, musisz systematycznie sprawdzać, czy idea spełnia swoje założenia. W tym celu warto zrobić tzw. ewaluację budżetu partycypacyjnego, która pozwoli Ci w obiektywny sposób ocenić efekty wdrożenia mechanizmu. W ten sposób będziesz w stanie nie tylko sprawdzić, czy budżet obywatelski przynosi oczekiwane rezultaty, ale też dowiesz się, jakie są słabe i mocne strony tej inicjatywy. 

Czy ewaluacja budżetu partycypacyjnego jest konieczna?

Czytając ten artykuł, wiele osób może zadać sobie pytanie: po co w ogóle robić ewaluację budżetu obywatelskiego? Zanim jednak odpowiemy na to pytanie, w pierwszej kolejności warto wytłumaczyć, czym jest owa ewaluacja.

Jak podaje strona etnograficzna.pl: ewaluacja jest procesem o charakterze praktycznym, którego zadaniem jest ustalenie, czy dany projekt osiągnął zakładane cele. Prościej mówiąc, ewaluacja ma Ci pomóc w określeniu, czy osiągnąłeś zamierzone rezultaty, wprowadzając dane czynności. To bardzo przydatne, szczególnie w kontekście działań, które podejmowane są przez samorządy. Dzięki temu rządzący mogą przekonać się, czy wprowadzane przez nich projekty są rzeczywiście skuteczne, czy też są stratą czasu oraz pieniędzy.

A dlaczego jest to tak istotne w przypadku budżetu obywatelskiego? Ewaluacja nie tylko pozwala na dokonanie obiektywnej oceny budżetu partycypacyjnego, ale też umożliwia obserwację różnych wymiarów funkcjonowania wspólnoty samorządowej. Dzięki tej ocenie jesteś w stanie sprawdzić, czy samorząd jest dobrze zorganizowany, a także jak wyglądają relację między mieszkańcami a władzą lokalną. Ewaluacja jest też doskonałym źródłem wiedzy, która pozwoli Ci w przyszłości lepiej rozporządzić pracę administracji lokalnej.

Dwa warianty ewaluacji

Ewaluacja budżetu obywatelskiego może przyjąć dwie formy. Jedną z nich jest przedsięwzięcie badawcze, które jest bardziej złożoną opcją. Traktując ewaluację jako źródło informacji na temat tego, jak budżet partycypacyjny wpływa na całą społeczność, warto postawić na to rozwiązanie. Warto jednak pamiętać, że ocenę inicjatywy pod kątem badawczym, należy zlecić specjalistom, którzy na co dzień zajmują się przeprowadzaniem ewaluacji.

Mniej złożoną formą oceny całej procedury jest powierzchowna analiza całej procedury. Polega ona na usystematyzowaniu danych, a następnie ich przeanalizowaniu i wyciągnięciu na ich postawie wniosków. To minimum, które powinieneś wprowadzić, w trakcie planowania oraz podejmowania odpowiednich działań, mających na celu udoskonalić budżet obywatelski.

W jaki sposób wprowadzić ewaluację budżetu obywatelskiego?

Ewaluacja budżetu partycypacyjnego nie powinna być przez nas traktowana, jako krok, który podejmujemy jedynie w celu podsumowania danego roku.  Ta obiektywna ocena powinna być rozpatrywana jako pewien rodzaj refleksji, którą podejmuje się w trakcie prowadzenia działań, a nie po ich ukończeniu. Dlatego też ewaluację warto podjąć już w pierwszym roku wprowadzenia budżetu obywatelskiego. W ten sposób dowiesz się, co warto poprawić w przyszłych edycjach inicjatywy  i uzyskasz informacje, jakich błędów unikać w przyszłości.

Co zrobić, by ewaluacja budżetu partycypacyjnego stała się częścią całej procedury? Warto przede wszystkim wyznaczyć osobę lub zespół osób, które będą zajmowały się tą kwestią. W ten sposób praca będzie uporządkowana, a przy okazji od samego początku ustalisz zasady oraz plan działania. Dzięki temu nie tylko będziesz wiedzieć, kto zajmuje się ewaluacją, ale też, w jaki sposób ma ona przebiegać. Podział obowiązków na cały zespół pozwala też wszystkim osobom bardziej zaangażować się w projekt, co jest kolejnym plusem wdrożenia tych działań.

Nie zapominaj też o tym, że ewaluacja wiążę się z kosztami. Przede wszystkim prowadzenie tych działań to dodatkowe obowiązki dla członków zespołu ds. budżetu partycypacyjnego. Dlatego ocena budżetu obywatelskiego to nie tylko koszty zewnętrzne (np.: gdy zlecasz specjalistom wykonanie analizy), ale też musisz wziąć pod uwagę czas, jaki należy poświęcić, by przeprowadzić analizę.

Jakie metody masz do wyboru?

Istnieje kilka metod, za pomocą których możesz przeprowadzić ewaluację. Wybór optymalnego sposobu wykonania analizy zależy od kilku czynników. Należą do nich:

• Pytania ewaluacyjne – to najważniejszy czynnik. Od ich sformułowania zależy, jakie informacje uzyskasz, dlatego najpierw zastanów się, jakie kwestie Cię nurtują i czego chcesz się dowiedzieć.
• Ograniczenia budżetowe.
• Ograniczenia czasowe.

Wykonując ewaluację, warto wybrać następujące metody:

• ankiety (mogą być w wersji papierowej lub online);
• wywiady grupowe (np.: z osobami, których projekty nie zostały wybrane);
• wywiady indywidualne (np.: z członkami ds. BO).

Etapy ewaluacji

Ewaluację można podzielić na 5 etapów:

Każdy z tych etapów jest również istotny, dlatego też należy się do niego odpowiednio przygotować. Pokrótce opiszemy, na co warto zwrócić uwagę, gdy analizujemy budżet obywatelski.

1. PLANOWANIE

Zadaniem pierwszego etapu jest rozplanowanie całej ewaluacji oraz zastanowienie się, co jest celem przeprowadzenia analizy. W tej części musisz zastanowić się, na jakie pytania chcesz uzyskać odpowiedź, a także, w jaki sposób chcesz dokonać oceny.

Oznacza to, że musisz odpowiedzieć sobie na 2 pytania:

CO? –> co jest przedmiotem Twoich badań?

JAK? —> w jaki sposób chcesz dokonać ewaluacji?

2. REALIZACJA BADANIA

Realizacja badania jest niczym innym, jak sposobem zbierania informacji. O metodach przeprowadzania ewaluacji budżetu obywatelskiego pisaliśmy już we wcześniejszym akapicie, dlatego też zachęcamy do wyboru jednego z wyżej wymienionych sposobów.

3. ZESTAWIENIE I ANALIZA DANYCH

Analizę danych wykonuje się na 2 metodami: ilościową oraz jakościową. Analiza ilościowa może pomóc znaleźć Ci odpowiedź na takie pytania, jak: ile osób wzięło udział w głosowaniu? Jak duże jest zainteresowanie budżetem obywatelskim?

Z kolei analiza jakościowa pozwala lepiej poznać badane zjawisko. Za jej pomocą odpowiesz na pytania typu: dlaczego głosuje więcej młodych niż starszych osób? Dlaczego liczba głosujących się zmniejszyła lub zwiększyła?

Warto przeprowadzić analizę danych w tzw. trybie warsztatowym, np.: podczas dwóch lub trzech spotkań zespołu ds. budżetu obywatelskiego. W ten sposób członkowie zespołu będą mieli czas na spokojne przejrzenie danych oraz wyciągnięcie wniosków. Tryb warsztatowy prowadzi do kolejnego punktu, jakim jest raportowanie.

4. RAPORTOWANIE

Etap raportowania ma miejsce w czasie spotkań zespołu ds. budżetu obywatelskiego. W czasie tych spotkań cały zespół ma szansę nie tylko podzielić się zebranymi informacjami, ale może je również omówić i zastanowić się, w jaki sposób można ulepszyć słabe strony inicjatywy.

5. UPOWSZECHNIANIE I ZASTOSOWANIE WYNIKÓW EWALUACJI

Ostatnim etapem ewaluacji budżetu obywatelskiego jest upowszechnienie oraz zastosowanie jej wyników. Raport, jaki powstał z zebrań, powinien być dostępny dla wszystkich mieszkańców. Warto wspomnieć tu o tym, że musi być on napisany prostym i przejrzystym językiem (może być stworzony nawet w formie prezentacji).

Oczywiście, najważniejszą kwestią ewaluacji jest nie tylko wyciągnięcie wniosków, ale też ich zastosowanie w dalszej procedurze. Bez wcielenia ustaleń do projektu, cała ewaluacja budżetu obywatelskiego nie miałaby sensu.