Podstawy prawne budżetu obywatelskiego

Budżet partycypacyjny to inicjatywa, która prężnie działa w wielu miastach i gminach Polski od kilku lat. W poprzednich artykułach między innymi opisywaliśmy, na czym polega ta inicjatywa oraz jej historię powstania. Dziś skupimy się na kwestii prawnej tej inicjatywy oraz na tym, w jaki sposób jest unormowana w naszym kraju. Przedstawimy Ci najważniejsze podstawy prawne budżetu obywatelskiego.

Wprowadzanie budżetu obywatelskiego a akty prawne

Chociaż budżet obywatelski działa podobnie we wszystkich miejscowościach, to nie ma jednych, niezmiennych reguł, które ustanawiają, na jakich zasadach mają działać budżety partycypacyjne we wszystkich miastach i gminach Polski. W polskim prawie nie istnieje precyzyjnie sformułowana procedura, która opisuje lokalne budżety obywatelskiego. Pojedyncze jednostki samorządu terytorialnego we własnym zakresie tworzą te procedury, które są uchwalane przez organy uchwałodawcze. Jeśli jesteśmy już przy temacie uchwalania zasad, to warto wspomnieć, że reguły i tryb przeprowadzania konsultacji jest uchwalany przez radę gminy.

A jak wygląda proces wprowadzenia budżetu obywatelskiego do danej miejscowości? Przepisy prawne, których muszą trzymać się radni urzędu miasta lub gminy, są zawarte w artykule 5a. Ustawy o samorządzie gminnym z marca 1990 roku.  Artykuł 5a. tej ustawy ustanawia następujące kwestie

Powyższe punkty pokazują, że w polskim prawie budżet partycypacyjny jest utożsamiany z procesem konsultacji społecznych na temat wyodrębnionego wcześniej budżetu finansowego z budżetu jednostki samorządu terytorialnego.

Pozostając w temacie Ustawy o samorządzie gminnym, warto wspomnieć jeszcze o jednym artykule, a konkretnie o art.18 ust.7. Ustanawia on, że gmina ma prawo określić tryb, w jakim podejmowane są decyzje przez jednostki pomocnicze. Oznacza to, że rada gminy ma możliwość wprowadzenia konkretnej procedury, która określa zasady brania udziału w głosowaniu na temat rozporządzenia środków, jakie wydzieliło sołectwo, dzielnica lub osiedle. W ten sposób jednostki pomocnicze mogą decydować, na jakie kwestie przeznaczyć pieniądze (czy to będzie plac zabaw z budżetu obywatelskiego, czy powstanie siłownia zewnętrzna albo nowy chodnik), ale to gmina nadal ustanawia kwotę danego budżetu. Warto wspomnieć, że w wielu przypadkach realizowane jest kilka inwestycji w ramach budżetu obywatelskiego (przykładowo: place zabaw oraz modernizacja chodnika).

Jakie podstawy prawne budżetu obywatelskiego są jeszcze istotne?

• Budżet obywatelski nie musi być jedynie organizowany w dużych miastach lub gminach. Ten proces wprowadzić też mogą: dzielnice, osiedla, sołectwa czy inne obszary, które wyznaczone są przez terytorialne jednostki pomocnicze.
• Budżet partycypacyjny bez problemu może zostać wprowadzony w gminach, ponieważ budżet gminy jest traktowany jako jeden z fundamentów, dzięki którym funkcjonuje samorząd.
• Propozycje składane przez mieszkańców, takie jak: place zabaw, siłownie zewnętrzne czy naprawa chodnika, nie mają dla organu gminy mocy prawnej. Zgodnie z zapisami w doktrynie i orzecznictwie istotą konsultacji jest ich nieobowiązujący charakter.
• Organizacja budżetu obywatelskiego na przepisach, które określają konsultacje społeczne, tworzy też problemy w sferze regulaminu BP dotyczących katalogu podmiotów, mających upoważnienie do wzięcia udziału w tym procesie. Ten spór rozwiązuje orzecznictwo sądów administracyjnych, które wyraźnie określają, że władze gminne nie posiadają delegacji ustawowej, pozwalającej im ustalać katalog podmiotów uprawnionych do wzięcia udziału w konsultacjach społecznych. Ponadto wspomniana wcześniej Ustawa o samorządzie gminnym nie ustala jednoznacznie dodatkowych kryteriów, jakie muszą spełnić mieszkańcy.